कस्तो छ एमाले नेताहरुको सम्बन्ध ?

• खनाल-ओली सम्बन्ध
• ओली-गौतमसम्बन्ध 

1.नेपाल-ओली टकराव

संसदीय दलको चुनावी परिणाम सार्वजनिक भएलगत्तै गत मंगलबार एमाले अध्यक्ष झलनाथ खनाल र केपी ओली सँगै हात समातेर बाहिर निस्किए । उनीहरू दुई जनाको वरिपरि एमालेका अन्य नेताहरू टाँसिएर बसेका थिए । चुनावी परिणाम आफ्नो पक्षमा नभए पनि अध्यक्ष खनालले ओलीलाई बधाई र शुभकामना दिन कन्जुस्याइँ गरेनन् । ओलीले पनि संसदीय दल सञ्चालनमा अध्यक्षको साथसहयोगको अपेक्षा गरे । तर पार्टीका औपचारिक फोरमहरूमा सधैं शीर्ष तीन नेताको लहरमा बस्ने गरेका वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपाल त्यो महत्त्वपूर्ण क्षणमा थिएनन् । उनी कार्यालय हाताभित्रै बसिरहे । यो उनको असन्तुष्टिको संकेत थियो । किनकि उनलाई संसदीय दलभित्रको चुनावी परिणाम चित्त बुझेको थिएन । उनी चाहन्थे, संसदीय दलमा अध्यक्ष खनाल सर्वसम्मत चयन हुन् । ओलीले पनि खनाललाई सघाउन् । २०४८ सालदेखि चल्दै आएको पार्टीभित्रको परम्पराले निरन्तरता पाओस् । तर ओलीले नेतृत्व हस्तान्तरणको मुद्दा उठाए । त्यही नाराले उनलाई चुनाव जितायो । यस प्रकरणले एमालेभित्रको आन्तरिक लोकतन्त्रीकरणको अभ्यासलाई त मजबुत बनाएको छ, तर नेपाल र ओलीको सम्बन्धमा भने निकै ठूलो दरार उत्पन्न भएको छ । आठौं महाधिवेशनपछि  करिब एउटै समूहमा विलय भइसकेका नेपाल-ओली दुई कित्तामा विभाजित भएका छन् ।  

'उहाँहरूबीच 'इन्टेस्ट्रको क्ल्यास' देखिन्छ', नेपाल र ओलीसँगै लामो समय एउटै पार्टीमा काम गरेका मालेका महासचिव सीपी मैनालीले भने, 'के कस्तो अभीष्टले यो चुनावी प्रतिस्पर्धा गर्नुभयो, यसका प्रभाव र परिणाम पछि देखिँदै जानेछन् ।'

दुई नेताबीच सम्बन्ध बिग्रनुको प्रमुख कारण पदीय झगडा नै हो । नेपाल र ओली दुबै आउँदो महाधिवेशनबाट अध्यक्ष हुन चाहन्छन् । नेपालको खनाललाई संसदीय दलको नेता बनाएर उनकै सहयोगमा अध्यक्ष हुने योजना थियो । त्यही योजनाका कारण उनले संविधानसभा चुनावलगत्तै पार्टीभित्रबाट भावी राष्ट्रपतिको प्रसंग आउँदा 'अझै १० वर्ष राष्ट्रपति बन्ने इच्छा छैन' भन्ने  अभिव्यक्ति दिएका थिए । अध्यक्ष हुने योजना सफल पार्न उनले ओलीलाई भावी राष्ट्रपतिको 'अफर' गरेका थिए । ओली पनि 'सेरेमोनियल' पदको उधारो अफरमा किन चित्त बुझाउँथे । 'एक्जिक्युटिभ' पदकै खोजीमा रहेका ओलीले भावी राष्ट्रपति हुन नेपाललाई आग्रह गरे । दुई नेता बीचको कुरा त्यहीं बिग्रियो ।

ओली उपाध्यक्ष गौतमलाई साथ लिएर चुनावी प्रतिस्पर्धामा उत्रिए । नेपालले खनालको 'ब्याक फोर्स'को रूपमा काम गरे । ओली पक्षधर नेताहरू भन्छन्,  'अध्यक्ष खनाल आफै चुनावमा उठ्न चाहँदैनथे । नेता नेपालले उचालेर खनाललाई संसदीय दलमा उम्मेदवार बनाएका हुन् ।' त्यसैले ओलीको आक्रोश खनाल होइन, नेपालतिर केन्द्रित छ ।

नेता नेपाल ओलीले भनेजस्तो नेतृत्व हस्तान्तरण र आलोपालो गर्दै जाने सिद्धान्तसँग सहमत छैनन् । पार्टीभित्र क्षमता, योग्यताअनुसार जो पनि नेतृत्वमा पुग्न पाउनुपर्ने उनको धारणा छ । त्यसैले संसदीय दलको चुनाव चलिरहेका बेला नेपालले संवाददाताहरूसँग स्पष्ट भनिदिए- 'पार्टीको नेतृत्व गर्ने कुरा योग्यता र क्षमतामा भर पर्छ, आलोपालो भन्दै जाने हो भने पहिले बूढा र रोगीहरूलाई नेतृत्व दिँदै जानुपर्ने हुन्छ ।' आलोपालो प्रणालीमा जाँदा कम्युनिस्ट पार्टीहरू विघटनको अवस्थामा पुगेको उदाहरण नेपालले दिने गरेका छन् ।

ओली नेतृत्वमा पुग्नु भनेको पार्टीलाई अधोगतितिर धकेल्नु हो भन्ने बुझाइ नेता नेपालको छ । झन्डै १५ वर्ष पार्टीको महासचिव हुँदा नेपालको सबैभन्दा बढी आन्तरिक प्रतिस्पर्धा ओलीसँंगै भयो । झलनाथ खनाल त पहिलो संविधानसभाको चुनाव अघिसम्म पार्टीमा 'लो प्रोफाइल'मा थिए । त्यसैले मुख्य अन्तरविरोध नेपाल र ओलीबीच नै हुन्थ्यो । ओलीको भूमिका पार्टीभित्र प्रतिपक्षीजस्तो थियो । नेपालले पार्टीभित्र गुटबन्दीलाई बढावा दिने नेताको रूपमा ओलीलाई बुझेका छन् । गुटबन्दीको मानसिकताले मात्र पार्टी नचल्ने भएकाले ओली पार्टीको पहिलो नेतृत्वकर्ता हुन उपयुक्त पात्र होइनन् भन्ने बुझाइ नेपालको छ ।

एमाले संसदीय नेतामा ओली

काठमाडौ, माघ २१ - दोस्रो ठूलो दल एमालेमा अध्यक्ष झलनाथलाई २३ मतले पराजित गर्दै स्थायी समिति सदस्य केपी ओली संसदीय दलको नेता बनेका छन् । सर्वसम्मतिको प्रयास असफल भएपछि मंगलबार दिउँसो मतदान भएको थियो । एक सय ७३ सभासद रहेको एमाले संसदीय दलमा ओलीले ९८ र खनालले ७५ मत पाएका हुन् । 

ओली पहिलो पटक पार्टी संरचनाभित्र मुख्य पदमा पुगेका हुन् भने एमालेको संसदीय दलमा पनि यो पहिलो चुनावी अभ्यास हो । चुनावी अभ्यासले पार्टी प्रमुख नै संसदीय दलको नेता बन्दै आएको परम्परा तोडिएको छ । २०४८ पछिका सबै संसदीय दलमा पार्टीे प्रमुख नै दलको नेता बन्दै आएको इतिहास एमालेमा थियो ।

निर्वाचन जितेपछि ओलीले पार्टीलाई एकढिक्का बनाएर लैजान भूमिका खेल्ने बताएका छन् । 'हामी पार्टी र संसदीय दललाई एकताबद्ध र प्रभावकारी बनाएर लैजान्छौं,' संसदीय दलको कार्यालयमा सम्बोधन गर्दै नेता ओलीले भने, 'कुनै पक्षमा मतदान गरेबापत वा कुनै पक्षलाई मत नदिएबापत आग्रह/पूर्वाग्रह राखिने छैन ।'

नेता ओलीलाई बधाई दिँदै अध्यक्ष खनालले लोकतान्त्रिक प्रक्रियाअनुसार चुनाव भएको र यसले पार्टी एकतालाई थप मजबुत बनाउने बताए । 'एमालेले लोकतान्त्रिक अभ्यास गरेको छ, यसले हाम्रो पार्टीलाई अझ सुदृढ ढंगले अघि बढ्न मद्दत गर्नेछ,' उनले भने, 'म पार्टी अध्यक्ष छु, कमरेड केपी ओली दलको नेता हुनुभएको छ । हामी मिलेर संविधान निर्माण गर्ने काम, पार्टी र देशलाई नेतृत्व गर्नेछौं ।'

ओली-गौतम गठबन्धन

काठमाडौ, माघ २० - पार्टीमा नयाँ नेतृत्व कि पुरानैको निरन्तरता भन्ने मुद्दालाई लिएर एमालेमा नयाँ धु्रवीकरण भएको छ । झन्डै १५ वर्ष पार्टी नेतृत्व गरेका वरिष्ठ नेता माधव नेपालले फेरि अध्यक्षको आकांक्षा राखेपछि एमालेको आन्तरिक शक्ति सन्तुलनमा फेरबदल आएको हो । लामो समयदेखि विपरीत ध्रुवमा रहेका नेता केपी ओली र उपाध्यक्ष वामदेव गौतम शनिबारबाट एक ठाउँमा पुगेका छन् । महासचिव ईश्वर पोखरेल पनि उनीहरूकै पक्षमा छन् । ओली-गौतम-पोखरेल पक्षको उद्देश्य संसदीय दलको नेतादेखि आउँदो महाधिवेशनबाट पार्टीको नेतृत्वमा नयाँ व्यक्ति लैजाने हो ।

अध्यक्ष खनाल र वरिष्ठ नेता अर्को कित्तामा छन् । खनाल र नेपालको संसदीय दल र महाधिवेशनबाट आफैं पार्टीको नेतृत्वमा दोहोरिने योजना छ ।

प्रमुख नेताहरूबीच संसदीय दलको नेतादेखि पार्टीका भावी अध्यक्ष र अन्य पदमा चार नेताको व्यवस्थापन गर्नेबारे लामो छलफल भएको थियो । तर छलफलमा एउटै पदमा दुई नेताले आफ्नो दाबी नछाडेपछि ध्रुवीकरणको अवस्था आएको हो ।

संसदीय दलको नेतामा अध्यक्ष खनाल र नेता ओली, भावी अध्यक्षमा वरिष्ठ नेता नेपाल र नेता ओलीले आकांक्षा देखाएका थिए । सहमतिका लागि एकले अर्कालाई छाड्न तयार नभएपछि नेतृत्व हस्तान्तरण कि पुरानै निरन्तरता भन्ने मुद्दा अघि आएको हो ।

एउटै व्यक्तिले दोहोर्‍याई/तेहेर्‍याई गर्दा नेतृत्व विकासको अवसर नहुने मत पार्टीभित्र बलियो बन्न थालेको थियो । त्यसलाई 'क्यास' गर्दै ओली र गौतमले नयाँ समीकरण बनाएर जाने निष्कर्षर् निकालेका हुन् ।

एमाले महाधिबेसन शृंखला- 4/नयाँ नेतृत्व कि पुरानैको निरन्तरता ?

उस्तै-उस्तै औसत तहको एउटा व्यक्तिले दोहोर्‍याई-तेहेर्‍याई गर्ने, अनि अरूले प्रतीक्षा गरिरहने?

शंकर पोखरेल, सचिव, नेकपा एमाले

तेस्रो दल हुँदा माधव नेपालले पदबाट राजीनामा दिनुभयो । दोस्रो दलमा पुराउने  खनाललाई किन पुरस्कृत नगर्ने? 
सुरेन्द्र पाण्डे, पोलिटब्युरो सदस्य, नेकपा एमाले

'नयाँ नेतृत्वमा जानुपर्छ’

शंकर पोखरेल, सचिव, नेकपा एमाले

  एमालेमा संसदीय दलको नेता चुनावबाट छान्नुपर्ने अवस्था किन आयो ?

हामीले आठौं महाधिवेशनबाट पार्टीको लोकतान्त्रीकरणसम्बन्धी व्यवस्थित अवधारणा तयार गर्‍यौं । त्यसअन्तर्गत संसदीय दलको निर्वाचनसम्बन्धी व्यवस्था 'एडप्ट' गरेका छौं । विगतमा अर्कै अभ्यास गरेको भनेर (कतिपयले) प्रश्न उठाउँछन्, तर नयाँ बाटामा हिंड्न खोजेको पार्टीले अवलम्बन गरेको विधिका रूपमा यसलाई बुझिएको छैन ।

हामी आठौं महधिवेशनपछि पहिलोपटक संसदीय दलको नेता चयन गर्दै छौं । आठौं महाधिवेशनले कार्यकारी भूमिकामा मनोनयन गर्ने प्रणालीलाई अस्वीकार गरेको थियो । समन्वयकारी भूमिका रहने कमिटीहरूमा मात्र मनोनयन हुने र जहाँ कार्यकारी भूमिका हुन्छ, त्यहाँ निर्वाचन गर्ने सिद्धान्त तय गरेको थियो । त्यसको पहिलो अभ्यास गर्दै छौं । यो अभ्यासअन्तर्गत चुनाव नहुन पनि सक्छ । सहमति पनि निर्वाचन प्रक्रिया नै हो । तर, कुनै अमुक पदमा निर्वाचित व्यक्ति

स्वतः संसदीय दलको नेता हुने कुरा हाम्रो विधानमा छैन । पार्टी अध्यक्ष वा अन्य

कुनै नेता संसदीय दलको नेता हुने निर्वाचन प्रक्रियाबाटै हो ।

को हुन्छ त अब संसदीय दलको नेता ?

नेता चयनबारे प्रक्रिया अघि बढाउन पार्टीको निर्वाचत समितिलाई अनुरोध गरेका छांै । को नेता बन्छ भन्ने निर्वाच्ानमा उम्मेदवारी दर्ता गर्ने नेता कति रहन्छन् भन्नेमा निर्धारण हुन्छ । त्यो प्रक्रियामा प्रयोग नगरी अहिले नै को बन्छ भन्नु हतारो हुन्छ ।

चुनावमा अध्यक्ष झलनाथ खनाल र नेता केपी ओली उठ्ने कुरा छ नि ?

औपचारिक रूपमा छलफल गरेका छैनौं । यो केन्द्रीय कमिटी र स्थायी समितिको 'बिजनेस' नभएकाले निर्णय नगरेको हो । आमसञ्चारमा आएको मात्र हो, हामीले अहिलेसम्म दलको नेता कोको हुन सक्छ भनेर सोधेका छैनांै ।

अहिले को नेता बन्दा संसदीय दल राम्ररी चल्न सक्ला त ?

सामान्यतया असाधारण क्षमतामा बाहेक नयाँ मान्छेमा नेतृत्व हस्तान्तरण हुनुपर्छ । असाधारण क्षमता छ भने दोहोरिँदा हुन्छ । अन्यथा उस्तै-उस्तै मान्छे हँुदा दोहोरिने कुरा उपुक्त हँुदैन, चाहे त्यो पार्टीको अध्यक्ष होस् वा संसदीय दलको नेता । नयाँमा जानुपर्छ भनिरहँदा स्वाभाविक रूपमा नयाँ को-कसले आकांक्षा राख्छन्, तिनीहरूको बीच्ामा व्यवस्थापन हुुनुपर्छ ।

आउँदो पार्टी महाधिवेशनका विषय जोडिँदा संसदीय दलको नेतामा चुनाव गर्ने स्थिति आएको हो ?

महाधिवेशन र यसलाई जोड्नु हँुदैन । यद्यपि महाधिवेशनलाई सर्वसम्मत बनाउने सवालमा संसदीय दलको निर्वाच्ानलाई पनि सर्वसम्मतिका आधारमा प्रयोग गर्न सकिन्छ कि भन्ने सवालमा कुरा आए होला ।

संसदीय दलको नेता र अध्यक्ष दुवैमा अब नयाँ  व्यक्ति आउनुपर्छ भन्ने हो ?

त्यो त स्वाभाविक रूपमा हो । तर फेरि पार्टी अध्यक्षमा माधव नेपाल र संसदीय दल नेतामा झलनाथ खनाल उठ्ने कुरा सुनिन्छ नि ?

म व्यक्तिका सन्दर्भमा को ठीक, को बेठीक भन्दिनँ । तर, के कुरामा हेक्का हुनुपर्छ कि, या कार्यकर्ताले असाधारणा क्षमता हो भन्ने ठान्नुपर्छ । नभए उस्तै-उस्तै क्षमताका नेताहरू हँुदा नयाँमा जानुपर्छ । यो पार्टी अध्यक्ष र संसदीय दलको नेता दुवैमा लागू हुनुपर्छ । उस्तै-उस्तै औसत तहको एउटा व्यक्तिले दोहोर्‍याई-तेहेर्‍याई गर्ने, अनि अरूले प्रतीक्षा गरिरहने भन्ने नेतृत्व हस्तान्तरणका दृष्टिले उपयुक्त होइन ।

एक व्यक्ति एक पदको अवधारणा पनि आएको हो ?

नेतृत्व व्यवस्थापन कसरी गर्ने भन्ने विषय सधैं जटिल हुँदै आएको छ । एक व्यक्ति एक पद भन्ने कुरा नराम्रो होइन । तर हामीकहाँ त्यो सन्दर्भबारे गम्भीर बहस भएर संस्थागत गर्ने काम भएको

छैन । महत्त्वाकांक्षा एकभन्दा बढी भएको अवस्थामा व्यवस्थापन गर्ने प्रणाली हो- एक व्यक्ति, एक पद । महत्त्वाकांक्षा व्यवस्थापनका लागि यो जरुरी जस्तो देखिन्छ । नेतृत्व हस्तान्तरणमा पनि यो सहयोगी हुन सक्छ । पुरानो पुस्तामा नेतृत्व 'जाम' भएर बसेको अवस्थामा यो कुराले बाटो खोल्न सक्छ ।

अहिलेदेखि नै यो व्यवहारमा लागू हुन्छ त ?

यो व्यवस्था कि विधि कि सम्झौताबाट हुन सक्छ । विधि बनाइसकेका छैनौं र सम्झौता पनि भएको छैन । अब कार्यकर्ताको अभ्यासले मात्र त्यो बिन्दुमा पुर्‍याइदिने हो ।

नेताहरूबीच आन्तरिक सहमति कुन आधारमा हुन सक्छ ?

सहमति परस्परमा विश्वास आर्जन गरेर या लेनदेन गरेर हुने हो । लेनदेन ज्यादा अवसरवादी हुन्छ । लेनदेनमा आधारित सम्झौता ठीक होइन । एकले अर्कालाई विश्वास गर्दा हुने सहमति बढी रचनात्मक हुन्छ ।