बेमौसमी रडाकोले गिरायो साख

DURGA KHANAL 

काठमाडौँ — कोभिड–१९ को संक्रमणले मुलुक लकडाउन रहेको एक महिना पुग्न लागेको थियो । मिर्गौला प्रत्यारोपणबाट भर्खरै तंग्रिएका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले कोभिड–१९ ले सिर्जित संकटमोचनका लागि के कस्ता रणनीति तय गर्लान् भनेर सबैको नजर उनीतर्फ तेर्सिएको थियो । तर ओलीले वैशाख ८ गते अकस्मात् राजनीतिक दल विभाजनसम्बन्धी अध्यादेश जारी गरे ।

बेमौसमी अध्यादेशपछि समाजवादी पार्टी फुटाउने कसरत छताछुल्ल भयो, आफ्नै दल नेकपामा समेत विग्रह आयो । विग्रहको आगो बढेपछि ओलीले अध्यादेश फिर्ता लिए । तर त्यसपछि नेकपाका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल, वरिष्ठ माधव नेपालसहितका नेताहरुले सरकार परिवर्तनको प्रयास गर्दै अर्को बेमौसमी खेल खेले । १२ दिनमा नेकपामा तीनवटा गुटले जुन प्रकारको रडाँको मच्चाए त्यसले नेकपाको साख गिरेको छ ।

‘७० वर्षदेखिको हाम्रो पार्टीको संघर्ष, त्यसको बलमा प्राप्त भएको दुई तिहाइ निकटको सरकार र जनताले हामीलाई गरेको विश्वासमाथि यी पछिल्ला घटनाक्रमले पार्टीलाई आघात पारेको छ,’ लामो समयदेखि नेकपाको अनुशासन आयोगमा काम गरिरहेका नेता अमृत बोहराले भने, ‘संस्थागत कुराभन्दा व्यक्तिगत शैलीमा मुख्य नेताहरु हिँड्न खोज्दा पार्टीको छवि बिग्रेको छ ।’ वर्षांैदेखि पार्टीमा इमानका साथ लाग्ने धेरै नेता कार्यकर्ता र शुभेच्छुकसमेत पछिल्लो समयमा भएका नेताहरुको स्वार्थी खेलबाट बोहराजस्तै निराश छन् ।

दल विभाजन र संवैधानिक परिषद्सम्बन्धी दुई अध्यादेश जारी भएको दिन वैशाख ८ देखि शनिबारको बैठकसम्म आइपुग्दा जुन चरित्र, व्यवहार र बोली प्रकट भए त्यसले नेकपाका नेताको व्यक्तिगत स्वार्थ कति छ भन्ने छर्लङ मात्र बनाएन, आमनागरिक संकटमा परिरहेका बेला उनीहरु व्यक्तिगत लाभहानीका लागि कति र कुन हदसम्मको नाटक रच्छन् भन्ने पनि देखियो । विधि पद्धति, इमान र नैतिकताका कुरा गर्ने नेताहरु व्यक्तिगत पद र शक्तिको लेनदेन मिल्दा कसरी नाटकीय रूपमा रङ बदल्छन् र एकअर्कामा समूहबद्ध हुन्छन् भन्ने यी घटनाले पुन: पुष्टि गरेका छन् ।

‘नेकपाभित्र आन्तरिक लोकतन्त्र छैन, वामपन्थ छैन, व्यक्तिका निजी, शक्ति, सत्ता र स्वार्थका लागि पार्टीमा आफ्नो पोजिसन र गुट बनाइराख्छन् भन्ने एक प्रकारको बुझाइ रहँदै आएको थियो, त्यस्तो बुझाइ सही हो भन्ने यो पछिल्ला घटनाहरुबाट नेताहरुले फेरि पुष्टि गरे,’ विश्लेषक खगेन्द्र प्रसाईंले भने ।

अघिल्लो रातसम्म करिब पार्टी नै विभाजन होलाजस्तो गरी अडानमा बसेका नेताहरु केही मिनेटका व्यक्तिगत वार्ताबाट कसरी एकाएक परिवर्तन भए ? यसको खास कारण व्यक्तिगत पद र जिम्मेवारीको लेनदेन हो । तर यति मात्र भनिएको छ– सबैले आत्मआलोचना गरेर जाने ।

कम्युनिस्ट पार्टीमा गल्ती कमजोरीको आत्मआलोचना गर्ने अभ्यास अन्य पार्टीहरुमा भन्दा बढ्ता हुन्छ । तर यो पछिल्लो प्रकरणमा क–कसले के गल्ती गरे र आत्मआलोचना गर्ने ? प्रश्न अनुत्तरित छ ।

१२ दिनमा ओलीमाथि पार्टी फुटाउन अध्यादेश ल्याएको, सांसद अपहरण प्रधानमन्त्रीको निर्देशनमा भएको र पार्टीलाई बाइपास गरेर स्वेच्छाचारी ढंगले अघि बढेको भन्दै तीनवटा प्रश्न व्यापक उठेका थिए । दाहाल र नेपाल समूहले यही प्रश्न उठाउँदै राजीनामासम्म मागेका थिए । शनिबारको बैठकमा यी मुख्य प्रश्नको जवाफ ओलीले दिएनन् । आफैंले उठाएको प्रश्नको जवाफ नपाउँदै दाहाल र नेपाल ओलीले आत्मआलोचना गर्छु भनेकै भरमा क्षमा दिन तयार भएका हुन् ? प्रश्न यो पनि छ ।

अर्कोतर्फ, दाहाल र नेपालमाथि पनि अध्यादेश फिर्ता लिइसकेको अवस्थामा यही विषयलाई जोडेर प्रधानमन्त्रीको राजीनामा माग्नु गलत भएको तथा दुई पक्षीय गठबन्धन बनाएर पार्टीमा विग्रह र विभाजन ल्याउन खोजेको भनेर प्रश्न उठेका थिए । शनिबारको बैठकले यी प्रश्नको पनि कुनै वैधानिक निरुपण गरेन । सबैले आत्मआलोचना गर्ने भनेर होलसेलमा टुंग्याइयो । के दाहाल र नेपाल पार्टीमा विग्रह ल्याउने प्रयास गरेको र प्रधानमन्त्रीको राजीनामा माग्नु गलत थियो भन्दै आत्मआलोचना गर्न तयार भएका हुन् ? उनीहमाथि पनि प्रश्न तेर्सिएको छ ।

पार्टी पद्धति र विधिअनुसार जाने हो भने सबैमाथि उठेका प्रश्न एक ठाउँमा राखेर यी–यीे विषय गलत भएकाले आत्मआलोचना गर्‍यौं भन्नुपर्ने हो । तर नेताहरुले यसो गरेनन्, व्यक्तिगत भेटघाटमा भएका आन्तरिक लेनदेनबाटै विवाद टुंगियो । यति दिन यो हदसम्मको रडाँको नेताहरुले किन मच्चाए र अन्त्यमा के कारणले मिले भन्ने कसैले भेउ नै नपाउने स्थिति सिर्जना भयो । जुन प्रवृत्तिको सशक्त विरोध शनिबार सचिवालय बैठकमै प्रवक्ता नारायणकाजी श्रेष्ठले गरेका थिए ।

‘अध्यादेश ल्याएर पार्टी एकतामाथि खतराको घण्टी कसले बजायो, पार्टी फुट्छ भनेर बहस कसले चलायो, प्रधानमन्त्रीलाई दुवै पदबाट राजीनामा दिनुहोस् भन्ने को हो र अहिले पार्टी एक नभई यथास्थितिमा कुरा फेर्ने को हो ?’ प्रवक्ता श्रेष्ठले बैठकमा अन्य नेताहरुलाई प्रश्न गरेका थिए । श्रेष्ठले स्वार्थकेन्द्रित सत्ता संघर्षको छलफल भएको भन्दै बैठकमा धारणा राखेका थिए ।

‘आत्मआलोचना केके विषयमा क–कसले गरेको हो ? चियामा चिनी कमी भयो, कफीमा दुध बढी भयो भन्नेजस्ता कुरामा त होइन होला ?’ नेता बोहराले कान्तिपुरसित भने, ‘कुन–कुन गतिविधि र विषयमा के गल्ती भयो त्यो स्पष्ट खुलाएर पार्टीमा संस्थागत रूपमा यो काम गलत गरियो भन्न सक्नुपर्छ ।’

यी पछिल्ला घटनाक्रमले आफ्नै पार्टीका नेताहरुबीच आपसमा कतिसम्म तिक्तता छ र उनीहरू एक अर्कालाई सिध्याउन कुन हदसम्म जान तयार छन् भन्ने पनि उदांगो भएको छ । जस्तो ओलीले अध्यादेश जारी गरेर विगतमा आफूले गरेका शृंखलाबद्ध गल्तीहरुमाथि झन् ठूलो अर्को गल्ती दोहोर्‍याए । यस्तो संवेदनशील निर्णय गर्दा पार्टीका मुख्य नेतालाई बेखबर राखियो । कोरोना संकटको समयसमेत ओलीले ख्याल गरेनन् । उनले नेताहरुकै विरोधपछि अध्यादेश फिर्ता लिए, तर यही मौसमलाई उनको सत्ता ढाल्ने अवसरको रूपमा दाहाल र नेपाल प्रयोग गर्न खोजे । एकअर्काविरुद्ध हस्ताक्षर संकलन मात्र भएन, आफ्नै पार्टीका सांसदले हस्ताक्षर नगरेबापत जे पनि हुन सक्ने चेतावनी दिनेसम्मका घटना भए । यसले नेकपाभित्र शक्ति संघर्ष र आन्तरिक टकराब कुन हदको छ भन्ने स्पष्ट भयो ।

यो प्रकरणको सुरुवातमा दाहाल, नेपाल र वामदेव गौतम एक ठाउँमा उभिए, ओली अप्ठेरोमा परे । तर अन्त्यमा शनिबार ओली, दाहाल र गौतमको प्रस्ट समीकरण बन्यो, नेपाल एक्लिए । १२ दिनमा नेताहरु कसरी एकअर्का कित्तामा रंग बदलेर जोडिए, यो दृश्य पनि चाख लाग्दो बन्यो । तर नेताहरुको यो समूह अदलबदललाई कतिपय नेताहरुले नेकपालाई एकताबद्ध बनाउने बुद्धिमत्तापूर्ण कदमका रूपमा व्याख्या पनि गरेका छन् । महासचिव विष्णु पौडेलले नेकपामा विग्रह ल्याउन खोज्ने शक्तिहरुलाई जवाफ मिलेको समेत कान्तिपुरसँग बताए । तर उनले भनेजस्तो नेकपाभित्रको यो रडाँको कुनै बाह्य शक्तिको कारण भएको थिएन । विशुद्ध व्यक्तिगत भूमिका र शक्ति आर्जनको उद्देश्य पूर्तिको प्रयास थियो । बरु व्यक्तिगत स्वार्थपूर्तिका लागि संवेदनशील समयमा पार्टीभित्रको विग्रह ठीक छैन भनेर उनीहरुलाई सम्झाउने भूमिकामा चाहिँ बाह्य शक्तिहरु सक्रिय भएका दृश्यहरु राजनीतिक वृत्तमा प्रकट भए ।

यो प्रकरणले पार्टीको साख कति गिर्‍यो भन्ने मूल्यांकन आउँदो चुनावमा जनताको मतमै प्रकट होला । तर नेकपाको आगामी दिनको यात्रा केही सकारात्मक हुन्छ कि भन्ने झिनो आशाको बीउचाहिँ यो प्रकरणबाट रोपिएको छ । यो प्रकरणले प्रधानमन्त्री ओलीको मनमौजी अब चल्दैन भन्ने सन्देश छाडेको छ । किनकि आफ्नो सत्ता नै संकटमा पर्ने गरी पार्टीभित्रको समीकरण बदलिएपछि प्रधानमन्त्री ओलीले पार्टीका विधि पद्धतिहरुअनुसार परामर्शमा चल्ने मौखिक प्रतिबद्धता जनाएका छन् । हुन त विगतमा पनि उनले पटकपटक यस्ता प्रतिबद्धता गर्दै आएका थिए । समयक्रममा प्रतिबद्धता भुल्दा उनीमाथि संगठित विरोध हुने अवस्था आएको हो । आफू मनमौजी हुँदा सत्ताको कुर्सी हल्लिँदो रहेछ भन्ने पाठ यसपटक उनले नजिकबाट पढ्न पाएका छन् । त्यसैले ओली र पार्टीको सम्बन्ध सुध्रिने सक्ने सम्भावना पनि रहन्छ । विश्लेषक प्रसार्इंको बुझाई भने अलिक फरक छ । ‘अहिले पनि विधि–पद्धतिभन्दा नेताहरुबीच लेनदेनको निजी समझदारी भएजस्तो देखिन्छ,’ उनले भने, ‘निजी समझदारी कुनै पनि बेला तोडिएर फेरि सतहमा आउन सक्छ ।’

यो प्रकरणमा नेकपाभित्र अरू केही रोचक दृश्य पनि देखिए । एकतापछि केही नेताहरु खास विचार समूहभन्दा अलगढलग भएको पाइयो । दाहाल नेपालले ओलीविरुद्ध १० दिनसम्म मजबुत गठबन्धन बनाउँदा पूर्वमाअ‍ोवादी धारका नेताहरु ओलीनिकटका रूपमा प्रकट भए । रामबहादुर थापा, लेखराज भट्ट, प्रभु साहजस्ता नेताहरु ओलीको पक्षमा उभिए । उता नेपाल समूहमा रहँदा पिलरका रूपमा रहेका मन्त्रीहरु घनश्याम भुसाल, योगेश भट्टराईले यसपालि गुटको मात्र कुरा गरेनन्, पार्टीमा हुन सक्ने सम्भावित विग्रहलाई व्यवस्थापन गर्ने भूमिका देखाए । व्यक्तिगत रूपमा नेताहरुले कसको कति शक्ति रहेछ भन्ने आंकलन गर्ने अवसर पनि बन्यो । ‘जस्तोसुकै होस् ५ वर्षसम्म सरकार टिक्नुपर्छ’ भन्ने मत पनि नेकपाभित्र थियो । ओलीले गरेका तमाम काममा प्रश्न हुँदाहँुदै पनि यो संकटमा सरकार बदल्नु हँुदैन भन्ने मत राख्नेहरु पनि पार्टीभित्र मुखरर भए ।

स्थायी कमिटीका २० जना सदस्यले जुन प्रश्न उठाएर बैठकको माग गरेका थिए, ती प्रश्नको निरुपण अब कसरी हुन्छ ? अस्ति निकै चर्को गुटबन्दी र एकअर्काको खोइरो खन्ने स्थायी कमिटी सदस्यहरु शीर्ष नेताहरुको ‘चोचोमोचो’ पछि अब बैठकमा कसरी प्रस्तुत हुन्छन् ? पार्टीको गिरेको साख फर्काउन कुन प्रकारको विधि–पद्धति र एकताको मोडल तयार हुन्छ ? नेताहरुले के–के विषयमा आत्मआलोचना गरेका हुन् ? अब हेर्न बाँकी आउँदो २५ गतेको स्थायी कमिटी बैठक छ ।

प्रकाशित : वैशाख २२, २०७७ ०७:४४