Sunday, April 27, 2014

सञ्चारको चिरफार

राजनीतिक युनियनवाद'ले हरेक क्षेत्रमा गरिरहेको संक्रमणबाट सञ्चार क्षेत्र पनि ग्रसित छ । कर्पोरेट पत्रकारिता हाबी भएकाले समाचार कक्ष र सम्पादकीय स्वतन्त्रतामाथि प्रश्नहरू उठिरहेका छन् । नेपालमा पनि त्यो प्रवृत्ति देखिन थालेको पहिचान पुस्तकले गरेको छ ।
वैशाख १२ - नेपालको सञ्चार क्षेत्रबारे गहन अध्यनन गरिएका सामग्रीहरू हत्तपत्त भेट्न मुस्किल पर्छ । यो खडेरीमा उपयोगी पुस्तक सार्वजनिक भएको छ- 'मिडिया रिडर' । इतिहासदेखि वर्तमानसम्मको नेपाली सञ्चार क्ष्ाेत्र र पत्रकारिताको विश्लेषण गर्ने जमर्को पुस्तकले गरेको छ । छापा पत्रकारिता, विद्युतीय माध्यम, विशिष्टीकृत पत्रकारिता, मिडिया र समाज, प्राज्ञिक अभ्यास, कानुन र आचारसंहिता, विज्ञापन र जनसम्पर्क गरी करिब सञ्चार क्षेत्रसँग सम्बन्धित सबै आयामहरूको प्याकेज यो पुस्तकमा छ । 


पुस्तकको अग्रभागमा प्राध्यापक पी खरेलको लेखले विश्वको सञ्चार परिदृश्य कसरी बदलिँदै छ भन्ने तथ्य उजागर गरेको छ । 'सञ्चार क्रान्तिको फल निरन्तर उपभोग गर्ने चाहना राख्ने हो भने धनीहरूकै दयामा बांँकी विश्व निर्भर रहनुपर्छर्,' खरेलको निचोड छ । बदलिंँदो विश्व परिदृश्य र आन्तरिक उतारचढाव दुवैको प्रभावबाट नेपाली सञ्चार क्षेत्र गुजि्रएको छ । पटकपटक भएका राजनीतिक आन्दोलनले प्रेेसलाई विभाजन गरिदिएको छ । कहिले प्रजातान्त्र र कहिले निरंकुशतन्त्रको पक्षपोषणमा सञ्चार क्षेत्र कित्ताकाट भएको छ । पुस्तकले त्यो दृश्यलाई उजागर गर्न खोजेको छ । 'राजनीतिक युनियनवाद'ले हरेक क्षेत्रमा गरिरहेको संक्रमणबाट सञ्चार क्षेत्र पनि ग्रसित छ । कर्पोरेट पत्रकारिता हाबी भएकाले समाचार कक्ष र सम्पादकीय स्वतन्त्रतामाथि प्रश्नहरू उठिरहेका छन् । नेपालमा पनि त्यो प्रवृत्ति देखिन थालेको पहिचान पुस्तकले गरेको छ । कर्पोरेट पत्रकारिता कसरी फस्टाउँदै छ भन्ने उदाहरण पेस गर्न भने पुस्तक चुकेको छ । 



निस्सासिँंदो राजनीतिक र व्यावसायिक कब्जामा सञ्चारकर्मीहरू रहेको टिप्प्पणी पुस्तकले गरेको छ । त्यसबाट छुट्कारा पाउन इमानदार प्रयास चाहिने खाँचो औंल्याइदिएको छ । तर कसरी भन्ने विकल्प अघि सार्न पुस्तकले सकेको छैन । नेपाली संञ्चार क्षेत्रका दुईटा मुख्य चुनौती पुस्तकले खुट्याएको छ । प्रविधिको विकास र राजनीतिक उतारचढाव । प्रविधिलाई प्रयोग गर्न नसक्दा पछि पर्नुपर्ने अवस्था छ भने छिटो छिटो राजनीतिक उथलपुथल हुने कारणले सञ्चारकर्मीहरू  दबाबमा बस्नुपर्ने बाध्यता पनि छ । नेपाल पनि बाह्य शक्तिको भूराजनीतिक दाउपेचको जालमा फसेकाले पत्रकारका काम अझ बढी जटिल बनाइदिएको पुस्तकको निचोड छ । 

Monday, April 14, 2014

अग्निपरीक्षामा लालबाबु

धेरै राजनीतिकर्मी सस्तो प्रचारका लागि बोल्ने गर्छन् । पार्टी र आफ्नो राजनीतिक स्वार्थका लागि मीठा र चिप्ला कुरा गर्छन् । त्यसैले कतिपयले मन्त्री पण्डित पनि त्यस्तै हुन् कि भन्ने आशंका गरेका छन् । यस्ता आशंकालाई उनले चिर्न सक्नुपर्नेछ ।

प्रधानमन्त्री कार्यालय, परराष्ट्र र सामान्य प्रशासन मन्त्रालय सिंहदरबारभित्र झन्डै सय मिटर दूरी वरपर छन् । प्रधानमन्त्री कार्यालय र परराष्ट्र मन्त्रालयमा विदेशी नियोगका व्यक्ति, राजदूतहरूको बाक्लै आवत-जावत हुन्छ । तर नजिकैको सामान्य प्रशासन मन्त्रालयमा भने विदेशी नियोगका व्यक्तिहरू हत्तपत्त पुग्दैनन् । अघिल्लो शुक्रबार अमेरिकी राजदूत पिटर डब्लु बोडी सामान्य प्रशासन मन्त्रालयमा पुगे । परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत अनुमति लिएर राजदूत त्यहाँ जानुको कारण थियो- सामान्य प्रशासनमन्त्री लालबाबु पण्डितका पछिल्ला अभिव्यक्ति ।
केही दिनदेखि मन्त्री पण्डितले गि्रनकार्ड, डिभी, पीआर लगायतका विदेशमा बस्ने अनुमति लिने कर्मचारीमाथि कारबाही गर्ने बताइरहेका थिए । उनले कर्मचारीको विवरण संकलन गर्ने कार्यमा सबैको सहयोगको आह्वान गरेका थिए । पण्डितको यो अभियानप्रति राजदूतले चासो राख्दै मन्त्रालय पुगेर भेटे । उनले अमेरिकी अनुभव आदान-प्रदान गर्दै मन्त्रीलाई अप्रत्यक्ष रूपमा हौसला दिए । आवश्यक परेको सहयोग गर्ने प्रतिबद्घता पनि जनाए ।
अमेरिकी राजदूत बोडीमात्र होइन, अहिले धेरैको ध्यान मन्त्री पण्डितमा खिचिएको छ । सामाजिक सञ्जाल लालबाबुले रंगिएका छन् । सञ्चारमाध्यममा हेडलाइन बनिरहेका छन् । मन्त्री बनेको झन्डै डेढ महिना उनले मन्त्रालय र कर्मचारी प्रशासन बुझे । धेरै विकृति देखे । ती विकृति सुधारको थालनी उनले गि्रनकार्ड, पीआर लिने कर्मचारीहरूबाट गर्न खोजेका छन् । 'आफूले खाएको सपथप्रति इमानदार बन्नुहोस् भन्नेमात्र मैले सम्झाउन खोजेको हुँ', मन्त्री पण्डित भन्छन्, 'राष्ट्रसेवक भएर राष्ट्रप्रति बेइमानी गर्न पाइँदैन ।' राष्ट्रले दिएको काम इमानदारीपूर्वक पुरा गर्नुपर्ने उनको अडान छ । यही अडानका कारण 'वाहवाही' पाइरहेका छन् । राज्यको ढुकुटी, जनताको करबाट तलबभत्ता खाने व्यक्तिहरूले त्यसको प्रतिफल पनि जनतालाई दिनुपर्ने उनको धारणा छ । 'मैले कर्मचारी प्रशासनको शिर उच्च राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ, त्यसैका लागि मैले यो सबै राष्ट्रसेवकलाई इमानदार र नैतिकवान बनाउने कोसिस गरेको हुँ ।'
जागिरे अवस्थामै विदा लिएर विदेश बस्ने, त्यहाँको नागरिकताको प्रक्रिया अघि बढाउने लगायतका कर्मचारीहरूको संख्या बढिरहेको छ । मन्त्री पण्डितकै दाबीलाई मान्ने हो भने ११ सयभन्दा बढी निजामती कर्मचारी गि्रनकार्ड, डिभी, पीआरधारी छन् । छानबिनबाट यो संख्या अझै बढ्न सक्छ । कर्मचारीहरू पदोन्नति, महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी, अतिरिक्त आम्दानीका हिसाबले आकर्षक कार्यालयमा सरुवा भएपछि नेपाल र्फकने र त्यसबाट बञ्चित भएलगत्तै विदेश फर्किने प्रवृत्ति छ । सुविधा प्राप्त गर्ने बेला नेपालमा बस्ने, सुविधा कम हुने अवस्थामा बेतलबी विदा लगायतको प्रयोग गर्दै विदेश जाने गर्छन् । 'यस्ता अनैतिक काम गर्नेलाई आफ्नो कामप्रति वफादारमात्र बनाउन खोजेको हु', मन्त्री पण्डित भन्छन् ।
त्यसो त डिभी, गि्रनकार्ड, पीआर नागरिकता होइनन् । तर यो प्राप्त गर्ने व्यक्तिले तत्काल सम्बन्धित देशमा नागरिकसरह सुविधा उपभोग गर्न पाउँछन् । केही वर्षको परीक्षणकालपछि उनीहरूलाई मतदानको अधिकारसमेत हुन्छ । त्यसैले नागरिकता प्राप्तिको प्रक्रियाको रूपमा कतिपयले अथ्र्याउने गरेका छन् । 

Tuesday, April 8, 2014

एमाले महाधिबेसन शृंखला- 6/ देश चहार्दै नेपाल




काठमाडौ, चैत्र २१ - एमालेको नवौं महाधिवेशन नजिकिरहँदा वरिष्ठ नेता माधव नेपालले अध्यक्ष बन्ने आकांक्षामा दौडधुप तीव्र पारेका छन् । अहिलेसम्म आफ्नो दाबेदारीलाई अप्रत्यक्ष अभिव्यक्तिमा सीमित राखेका उनी भ्याएसम्मका कार्यक्रममा  पुगिरहेका छन् । 


जुम्ला अधिवेशनमा प्रदीप ज्ञवाली लगायतलाई पठाउने एमाले सचिवालयको तयारी नेपाल आफैं जाने इच्छा व्यक्त गर्दा एकाएक बदलिएको छ । कणर्ाली इञ्चार्ज गोरखबहादुर बोगटीका अनुसार जिल्ला अधिवेशन उद्घाटन गर्न ने पाल, निर्वाचन आयोगका प्रमुख सोमनाथ प्यासीलगायत नेता शनिबार बिहान जुम्ला उड्दै छन् । 


दिल्लीमा उपचाररत नेता केपी शर्मा ओलीलाई भेटेर र्फकनेबित्तिकै उनी धादिङ हानिए । लगत्तै जुम्ला जाने मन भयो । यी घटनाक्रमबीच उनको महाधिवेशन लक्षित सक्रियता बढ्दै गएको हो । उनको खास गरी कार्यकर्ताहरू जम्मा  हुने कार्यक्रममा विशेष चासो देखिँदै आएको छ । उनले कार्यक्रममा जाँदा महाधिवेशनबारे बोल्न पाउने मौकामा बढी ध्यान दिन थालेका छन् । उनी धादिङमा महायज्ञ उद्घाटन गर्न पुगेका थिए । त्यहाँ उनले पत्रकारहरूसँग भने, 'नवौं महाधिवेशनले क्रान्तिकारी र रूपान्तरणकारी  नेतृत्व जन्माउँछ ।'

नेपाल पक्षका नेताहरूचाहिँ महाधिवेशनकै हिसाबले नहिँडेको दाबी गर्छन् । 'महाधिवेशनै भनेर हिँड्नु भएको चाहिँ होइन,' नेपालका स्वकीय सचिव मोहन गौतमले भने, 'बोलाएका कार्यक्रमहरूमा प्राथमिकताअनुसार जाने गर्नुहुन्छ ।'  उनी हरेक कार्यक्रममा महाधिवेशनबारे केही न केही बोल्छन् । 

अध्यक्षका अर्का प्रत्याशी संसदीय दलका नेता केपी ओली एक महिनादेखि दिल्लीमा उपचाररत छन् । उनलाई भेट्न नेपाल गत आइतबार दिल्ली पुगे । त्यहाँ के राजनीतिक कुरा भयो, नेपालले बाहिर ल्याएनन् । तर महाधिवेशन  लक्षित मनोकांक्षाचाहिँ त्यहींसमेत प्रकट भयो । 'विगतमा महासचिव मात्र बनेको हुँ, अध्यक्ष होइन,' उनले दिल्लीबाटै कान्तिपुरसँगको अन्तर्वार्तामा भने, 'कार्यकर्ताले हामी सबै नेताहरूका राम्रा र नराम्रा कुरा बुझिरहेका छन् ।'